GİRİŞ

Türk Nefroloji Derneği Yayınıdır HEMODİYALİZ HEKİMİ EL KİTABI EDİTÖRLER Prof. Dr. Tekin AKPOLAT Prof. Dr. Cengiz UTAŞ YAZARLAR Doç. Dr. S. Fehmi AKÇİÇEK Prof. Dr. Oktay OYMAK Prof. Dr. Emel AKOĞLU Prof. Dr. Ömer ÖZBAKIR Prof. Dr. Turgay ARINSOY Prof. Dr. İ. Çetin ÖZENER Doç. Dr. Kenan ATEŞ Dr. Murat ÖZTÜRK Dr. Mevlüt BAŞKOL Prof. Dr. Ayla SAN Prof. Dr. Semra BOZFAKIOĞLU Prof. Dr. M. Şükrü SEVER Prof. Dr. Kuddusi CENGİZ Doç. Dr. Neslihan SEYREK Prof. Dr. Taner ÇAMSARI Doç. Dr. M. Tuğrul SEZER Doç. Dr. Murat ÇOLAKOĞLU Prof. Dr. Şükrü SİNDEL Dr. Melda DİLEK Prof. Dr. Oğuz SÖYLEMEZOĞLU Prof. Dr. Mehmet DOĞANAY Prof. Dr. İ. Cem SUNGUR Prof. Dr. F. Fevzi ERSOY Prof. Dr. Gültekin SÜLEYMANLAR Doç. Dr. Şehsuvar ERTÜRK Prof. Dr. Abdullah TALASLIOĞLU Doç. Dr. Hakkı KAHRAMAN Yrd. Doç. Dr. Bülent TOKGÖZ Prof. Dr. Oktay KARATAN Doç. Dr. Aydın TÜRKMEN Doç. Dr. İbrahim KARAYAYLALI Prof. Dr. Serap UTAŞ Doç. Dr. Ferşat KOLBAKIR Prof. Dr. Abdülgaffar VURAL Prof. Dr. Hakan LEBLEBİCİOĞLU Doç. Dr. Müjdat YENİCESU Doç. Dr. Ercan OK Prof. Dr. Osman YEŞİLDAĞ Yrd. Doç. Dr. F. Sema OYMAK 2001 Anadolu Yayıncılık-KAYSERİ

HEMODİYALİZ HEKİMİ EL KİTABI

Her türlü yayın hakkı saklıdır Bilimsel amaçlarla kaynak göstererek alıntı yapılabilir Anadolu Yayıncılık- KAYSERİ

HEMODİYALİZ HEKİMİ EL KİTABI

EDİTÖRLER Prof. Dr. Tekin AKPOLAT Prof. Dr. Cengiz UTAŞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Nefroloji Bilim Dalı SAMSUN KAYSERİ 2001

ÖNSÖZ Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon konularındaki modern bilgi ve becerinin yurt düzeyinde yayılması ve Türk hekim ve hemşirelerinin bu konularda güncel standartlara uygun biçimde sürekli eğitilmesi Türk Nefroloji Derneği’nin önde gelen amaçlarından biridir. Bu amaca yönelik olarak hazırlanmış ve Türk Nefroloji Derneği yayını olarak ilk baskısı 1997 yılında yayınlanmış bulunan Hemodiyaliz Hekimi El Kitabı’nın dört yıl gibi kısa bir süre içerisinde oluşan genel istek üzerine genişletilmiş ve güncelleştirilmiş ikinci baskısını yapıyor oluşundan Türk Nefroloji Derneği ve Türk Nefroloji camiası adına büyük kıvanç ve mutluluk duyuyorum. Bilindiği gibi hemodiyaliz, günümüzde kronik böbrek yetersizliği popülasyonunun en yaygın tedavi modalitesi konumundadır. Nitekim, 2001 yılı itibariyle Türkiye genelinde 18 bini aşkın hasta, toplam 348 merkezde sürekli ve düzenli hemodiyaliz tedavisi görmektedir. Ülkemizde formel nefroloji eğitimi görerek nefrolog olmuş ancak yüz kadar hekim bulunduğu göz önüne alınırsa, hemodiyaliz uygulayan merkezlerdeki hekimlerin önemli bölümünü yalnızca kısa süreli eğitim kurslarıyla görevlerine hazırlanmış meslektaşlarımızın oluşturduğu açıktır. Büyük bir özveriyle ve binbir güçlükle savaşarak hizmet veren ve çoğu üniversiter ortamın dışında bulunan bu arkadaşlarımızdan bilgi ve becerilerini çok sayıda ulusal ve uluslararası toplantı ve kongreyi, yüzlerle yerli ve yabancı literatürü, yabancı dilde yayınlanan çok sayıda komplike kitabı sürekli izlemek yoluyla güncel tutmalarını beklemek yerine onlara bu bilgileri konularında uzman genç araştırıcıların kaleminden ve ülkemizin gerçekleri ve ülkemizdeki deneyimler esas alınarak en öz ve güncel biçimlerinde sunmak elbetteki tartışılmaz ve yeri doldurulmaz bir hizmettir. Ve bu kitap her şeyden önce bu hizmeti gerçekleştirmektedir. Ancak, bu nitelikteki bir kitabın güncel, güvenilir ve komprime bir el kitabı olarak hemodiyaliz eğitim kursu gören hekimlere, iç hastalıkları ve pediatri eğitimi alan asistanlara ve hatta bir ölçüde nefroloji eğitimi almakta olan yan dal uzmanlık öğrencilerine de çok yararlı olacağı kesindir. Bu kitap yoluyla Türk Nefroloji camiasına yaptıkları çok önemli katkı ve hizmetten dolayı başta editörler Dr. Akpolat ve Dr. Utaş olmak üzere kitaba katkıda bulunan değerli bilim adamı genç nefrolog arkadaşlarımı Türk Nefroloji camiası ve Türk Nefroloji Derneği adına kutlar, kendilerine içten teşekkürlerimi sunarım. Prof. Dr. Kamil SERDENGEÇTİ Türk Nefroloji Derneği Yönetim Kurulu Başkanı EDİTÖRLERİN ÖNSÖZÜ Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son dönem böbrek yetmezliği olan hasta sayısı giderek artmaktadır. Son dönem böbrek yetmezliği olan hastaların ülkemizde renal transplantasyon şansı ne yazık ki fazla değildir. Son yıllarda sürekli ayaktan periton diyalizi tedavisi uygulanan hasta sayısının artmasına rağmen ülkemizde son dönem böbrek yetmezliği olan hastalarda en yaygın tedavi yöntemi hemodiyalizdir. Hemodiyaliz tedavisi ülkemizde giderek artan sayıda hekim ve hemşirenin uğraşı alanına girmektedir. Türkiye’de hemodiyaliz konusunda yazılmış kitap sayısı sınırlıdır ve hemodiyaliz konusunda yeni kitaplara ihtiyaç vardır. 1997 yılında ilk baskısını hazırladığımız kitabı güncelleştirerek ve genişleterek yeniden yayına hazırladık. Kitaba ülkemizdeki diyaliz tarihçesini, deprem felaketi hakkında ülkece yaşadıklarımızı, organ naklini arttıracak girişimleri, resirkülasyon ve gebelik konularını ve malnütrisyon sorununa daha fazla dikkat çekmek için beslenme ile ilgili pratik bilgileri ekledik. Hastalarımızda sık karşılaşılan ruhsal problemler konusunu genişleterek yayına hazırladık. Kitabın ikinci baskısını yayına hazırlarken Türk Nefroloji Derneği yıllık raporlarından çok yararlandık, bu yıllık raporlarla ilgili form doldurarak veya doldurulmuş formlardaki verileri değerlendirerek bizlere sunanlara teşekkür ederiz. Bu kitabın amacı hemodiyaliz ile uğraşan hekim ve hemşirelere temel ve güncel hemodiyaliz konularını sade ve anlaşılır bir şekilde sunmak ve temel hemodiyaliz bilgilerini edinmelerini sağlamaktır. Bu amacımızdaki başarı bizim için en büyük mutluluk olacaktır. Kitabın hazırlanmasına değerli zamanlarını ayırarak katkıda bulunan tüm yazarlara, beslenme konusunda bize pratik bilgileri hazırlayan Doç. Dr. Funda ELMACIOĞLU’na, kitabın basımına kadar olan süreç içinde yardımlarını esirgemeyen Santa-Farma ilaç firmasına, Dr. Cüneyt GEDİKLİ’ye, Dr. Kaya PELİT’e, Dr. Gerçek TUNA’ya, Uğur BULUT’a, Uğur BAYRAKTAR’a ve baskıda görev alanlara teşekkür ederiz. Prof. Dr. Tekin AKPOLAT Prof. Dr. Cengiz UTAŞ Samsun, 2001 Kayseri, 2001 Bu kitap Türk Nefrolojisinin gelişmesine katkıda bulunan hocalarımıza adanmıştır YAZARLAR Doç. Dr. S. Fehmi AKÇİÇEK Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Emel AKOĞLU Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Tekin AKPOLAT Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Turgay ARINSOY Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Kenan ATEŞ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Dr. Mevlut BAŞKOL Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Gastroenteroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Semra BOZFAKIOĞLU İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Kuddusi CENGİZ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Taner ÇAMSARI Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Murat ÇOLAKOĞLU Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Dr. Melda DİLEK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. Mehmet DOĞANAY Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi İnfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. F. Fevzi ERSOY Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Şehsuvar ERTÜRK Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Hakkı KAHRAMAN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji Bilim Dalı Prof. Dr. Oktay KARATAN Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. İbrahim KARAYAYLALI Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Ferşat KOLBAKIR Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp-Damar Cerrahisi Anabilim Dalı YAZARLAR (devam) Prof. Dr. Hakan LEBLEBİCİOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi İnfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı Doç. Dr. Ercan OK Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Yrd. Doç. Dr. F. Sema OYMAK Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. Oktay OYMAK Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Ömer ÖZBAKIR Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Gastroenteroloji Bilim Dalı Prof. Dr. İ. Çetin ÖZENER Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Dr. Murat ÖZTÜRK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. Ayla SAN Anadolu Böbrek Vakı Prof. Dr. M. Şükrü SEVER İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Türk Nefroloji Derneği-Uluslararası Nefroloji Cemiyeti Marmara Depremi Lokal Felaket Koordinatörü Doç. Dr. Neslihan SEYREK Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. M. Tuğrul SEZER Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Şükrü SİNDEL Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Oğuz SÖYLEMEZOĞLU Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. İ. Cem SUNGUR Bayındır Tıp Merkezi Prof. Dr. Gültekin SÜLEYMANLAR Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Abdullah TALASLIOĞLU Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Bülent TOKGÖZ Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Aydın TÜRKMEN İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı YAZARLAR (devam) Prof. Dr. Cengiz UTAŞ Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Serap UTAŞ Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Abdülgaffar VURAL Gülhane Askeri Tıp Akademisi Nefroloji Bilim Dalı Doç. Dr. Müjdat YENİCESU Gülhane Askeri Tıp Akademisi Nefroloji Bilim Dalı Prof. Dr. Osman YEŞİLDAĞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı