KONU 14: EV DİYALİZİ

Evde uygulanan diyaliz tedavisi, hemodiyaliz ve periton diyalizi olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Bu bölümde daha çok hemodiyaliz tedavisinden, kısaca da periton diyalizinden bahsedilecektir.

EV HEMODİYALİZİ (HOME HEMODIALYSIS)

Hastanın kendi evinde, hasta veya yardımcısı tarafından uygulanan hemodiyaliz tedavisidir. Ev hemodiyalizi, haftada 3 gün, 4 saat süre ile veya günaşırı 3-4 saat süre ile uygulanabileceği gibi, her gün (gündüz) 2-3 saat veya her gece (hasta gece uyurken) 8-10 saat süre ile de uygulanabilir. Bu son iki uygulama şeklinin (evde her gün uygulanan hemodiyaliz [daily home hemodialysis] ve evde her gece uygulanan yavaş hemodiyaliz [slow nocturnal hemodialysis]) amacı diyaliz tedavisinin etkinliğini artırmak ve hasta yaşam süresini uzatmaktır.

Ev hemodiyalizi ilk kez 1960'lı yıllarda uygulanmıştır. 1970-1980'li yıllarda bazı ülkelerde oldukça yaygın olarak kullanılmıştır (örneğin 1971 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde hemodiyaliz tedavisi uygulanan hastaların % 42.8'ine ev hemodiyalizi uygulanmakta idi). Daha sonra ev hemodiyalizi uygulanan hasta sayısı giderek azalmıştır. Amerika Birleşik Devletleri 1993 yılı verilerine göre ev hemodiyalizi uygulanan hasta sayısı 200'e düşmüştür.

Ülkemizde ev hemodiyalizi uygulanan hasta sayısı ile ilgili kesin bir veri yoktur ancak yazarın fikri ev hemodiyalizi uygulanan hasta sayısının çok kısıtlı olduğudur.

Ev hemodiyalizi için hasta seçiminde birçok faktör önemlidir; hastanın medikal durumu (örneğin sorunsuz ve iyi bir vasküler girişim yolu olmalıdır, ciddi bir kardiyak sorunu olmamalıdır), evlilik durumu, uyum yeteneği, öğrenme yeteneği, yardımcı bir yakınının veya ücretli bir yardımcının varlığı... gibi. Ev hemodiyalizi uygulanan hastalarda yaşam süresinin diğer tip diyaliz tedavisi uygulanan hastalardan daha uzun olduğuna dair veriler vardır. Ev hemodiyalizi uygulanan hastalarda genel olarak beslenme daha iyidir, psikososyal sorunlar daha azdır ve yaşam kalitesi daha iyidir.

Ev hemodiyalizi işlemi için de suyun saflaştırılması gerekir. Bu amaçla küçük kapasiteli bir su sistemi kullanılabilir. Ev hemodiyalizinde alternatif bir yöntem de REDY sorbent hemodiyalizidir. REDY sistemi, standart hemodiyalizden farklıdır. REDY sisteminde diyalizerden geçen diyalizat atılmaz, yeniden bir sorbent kartuştan (cartridge) geçirilerek diyalize hazırlanır ve bir hemodiyaliz seansı için yaklaşık 6 litre diyaliz sıvısı yeterlidir (Standart hemodiyalizde bir seans için gereken sıvı miktarı yaklaşık 120 litredir). REDY sistemi hastaya uygun diyalizat hazırlanmasına da olanak sağlar. REDY sisteminin en önemli dezavantajı maliyetidir, her diyaliz seansı için yeni bir kartuşa ihtiyaç vardır.

Ev hemodiyalizi, hepatit C virus infeksiyonunun yaygın olduğu ülkemiz hemodiyaliz ünitelerinde özellikle renal transplantasyona hazırlanan hastalarda alternatif bir tedavi yöntemi olabilir. Özet olarak, ev hemodiyalizi son dönem böbrek yetmezliği olan hastalarda alternatif tedavi yöntemlerinden birisidir, bu konu üzerinde yapılan çalışmalar devam etmektedir ve gelecekte yeniden yaygınlaşması beklenebilir.

EVDE UYGULANAN PERİTON DİYALİZİ (HOME PERITONEAL DIALYSIS)

Hastanın kendi evinde, hasta veya yardımcısı tarafından uygulanan periton diyalizi tedavisi olup başlıca 2 tipi mevcuttur:

1)SAPD (sürekli ayaktan periton diyalizi, continuous ambulatory peritoneal dialysis) 2)APD (aletli periton diyalizi veya otomatik periton diyalizi, automated peritoneal dialysis).

1)SAPD: Sürekli uygulanan bir periton diyalizi tedavisi şeklidir. Hasta veya yardımcısı elle (manual) günde 3-5 kez diyalizat değişimi yapar. Diyalizatin karında bekleme süresi gündüz 4-5 saat, gece ise 8-10 saattir.

2)APD: Diyalizat değişimlerinin yapılması için bir aletin (periton diyalizi makinesi, cycler) kullanıldığı tüm periton diyaliz tiplerini tanımlamak üzere kullanılan geniş kapsamlı bir terimdir. APD'nin başlıca 3 tipi mevcuttur:

a)CCPD (devamlı devirli periton diyalizi, continuous cyclic peritoneal dialysis) b)NPD (gece periton diyalizi, nightly peritoneal dialysis) c)TPD (tidal periton diyalizi, tidal peritoneal dialysis)'dir.

a)CCPD: Hasta gece uyurken, 8-10 saat boyunca bir periton diyalizi makinesi yardımıyla, 3-5 kez diyalizat değişimi yapılır, son bir değişim karında bırakılır. Diyalizatın karında bekleme süresi gece 1.5-3 saat, gündüz ise 14-16 saattir.

b)NPD: Diyalizat değişimleri yine bir periton diyalizi makinesi yardımıyla, ancak sadece gece yapılır. Gündüz karın boştur. Hasta gece uyurken, 8-10 saat boyunca, 5-8 veya daha fazla değişim gerçekleştirilir. Diyaliz solüsyonunun karında bekleme süresi 20-60 dakika arasında değişir.

c)TPD: Bu yöntem, NPD'ye çok benzer. NPD'den tek farkı, diyaliz etkinliğini artırmak amacıyla daima bir miktar diyaliz solüsyonunun (genellikle 2 veya 3 litrelik değişim hacminin yarısının) karında bırakılması, diğer yarısının ise periton diyalizi makinesi yardımıyla 20-60 dakikada bir değiştirilmesidir.

Karında kalan hacim (reserve volume) sürekli olarak periton zarı ile temas halinde kalarak, verilip alınan hacim (tidal volume) ise diyalizatın karışmasını ve diyalizat/plazma gradiyentinin sık sık yenilenmesini sağlayarak periton zarı aracılığı ile solüt klirensinin artmasına yardımcı olur.

KAYNAKLAR 1.Roberts M, Daugirdas JT. Handbook of Dialysis. Daugirdas JT, Ing TS (eds). Little, Brown and Company, Boston 1994: 198-217. 2.Blagg C. Home hemodialysis and satellite hemodialysis. Replacement of renal function by dialysis. Jacobs C, Kjellstrand CM, Koch KM, Winchester JF (eds). Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1996: 1346-1357.